Trong cấu trúc đô thị, không gian xanh là một bộ phận không thể tách rời gắn với đặc điểm văn hóa – xã hội – tự nhiên và trình độ phát triển khác nhau của mỗi vùng, mỗi quốc gia và các thời kỳ lịch sử khác nhau. Diện mạo của các không gian xanh (KGX) đô thị cũng rất đa dạng và phong phú tùy thuộc vào tínhchất, chức năng của chúng như công viên, cây xanh đường phố, các mảng xanh gắn với không gian mặt nước (ven sông, hồ, kênh, bờ biển,..). Không gian xanh làm tăng tính thẩm mỹ, tạo ra sự phong phú về hình khối, mầu sắc cảnh quan đô thị. Hơn thế nữa, các công trình kiến trúc vốn là do con người làm ra, khi được kết hợp với cảnh quan tự nhiên, sẽ tạo nên sự hài hòa và tăng yếu tố sinh thái trong kiến trúc cảnh quan đô thị.
Về công tác quản lý đối với không gian xanh đô thị nói riêng và quản lý xây dựng đô thị nói chung, hiện nay tại Việt Nam được thực hiện theo quy hoạch đô thị được duyệt, từ quy hoạch chung, quy hoạch phân khu đến quy hoạch chi tiết và quy định quản lý kiến trúc quy hoạch. Tuy nhiên trên thế giới và ở cả Việt Nam, tại mỗi thời kỳ khác nhau các chính sách về quản lý đều có những thay đổi để phù hợp với các chuyển biến của kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội và xu thế phát triển đô thị cũng như mối quan hệ với khu vực và quốc tế. Sau đây là một số góc nhìn về quan điểm, vai trò, giá trị của không gian xanh đô thị trong cuộc sống cư dân đô thị và phát triển kinh tế xã hội cũng như một số giải pháp để phát triển không gian xanh tại một số thành phố của các nước phát triển hiện nay.
Thành phố Oxford, Oxfordshire – Vương quốc Anh
Thành phố Oxford, Oxfordshire (Vương quốc Anh)
Oxford là trung tâm của tỉnh Oxfordshire, nằm ở phía Trung Nam nước Anh, nơi gần đoạn hợp lưu giữa sông Thames (ở đây gọilàIsis) và sông Cherwell. Thànnh phố nổi tiếng do có Đại học Oxford, một trong những trường đại học cổ và danh tiếng nhất thế giới. Oxford cũng là một trung tâm công nghiệp với các hoạt động in ấn, sản xuất xe hơi và các sản phẩm thép.
Dân số Oxford theo có liệu thống kê năm 2014 là 157.997 người, tổng diện tích đất đai là 3.270km2 . Đối với Oxford, không gian xanh có ý nghĩa quan trọng cho việc hỗ trợ kinh tế địa phương, đời sống kinh tế của khu vực trung tâm đô thị, nó mang lại sự hài lòng của người dân và gắn kết cộng đồng. Việc bảo vệ và nâng cấp các công viên và không gian mở dễ bị tổn thương là để cung cấp nhiều hơn các loại công viên và không gian mở để nâng cao chất lượng cuộc sống của mọi người đang sống, người đến thăm hoặc làm việc tại Oxford….
Không gian xanh Oxford được kết hợp những không gian lịch sử quan trọng, làm tăng thêm sự nổi tiếng của thành phố này, không gian xanh thành phố Oxford bao gồm cả các khu bảo tồn thiên nhiên, cánh rừng và đồng cỏ. Không gian xanh Oxford là “lá phổi” của thành phố và điều quan trọng là việc duy trì và nâng cao sức khỏe của người dân ngày càng tốt hơn. Với những nghiên cứu đã có bằng chứng cho thấy việc đi bộ hàng ngày có thể làm nguy cơ bệnh tim, đột quỵ và tiểu đường giảm 50%, giải phẫu gãy xương, tắc ruột và ung thư vú giảm 30% và Alzheimer giảm 25%.
Do vậy quan điểm của Hội đồng thành phố là bảo vệ và nâng cấp các công viên và không gian mở dễ bị tổn thương; đưa ra những dự án minh bạch và trực tiếp cho kế hoạch và quản lý các công viên và không gian mở; đưa ra những quyết định và đàm phán thiết thực và cơ bản cho Hội đồng thành phố; xác định các phương pháp để phối hợp giữa các công viên và không gian mở để có thể mang lại các giá trị xã hội và kinh tế cho cộng đồng.
Broxtowe, Nottinghamshire – Vương quốc Anh
Broxtowe, Nottinghamshire (Vương quốc Anh)
Broxtowe ở phía Bắc tỉnh Nottingham shire của Anh Quốc, Broxtowe có diện tích toàn quận 80,3 km2, có 21 phường, dân số 107.595 người (2011) dự kiến đến 2019 là 125.300 người. Hiện tại thành phố có địa điểm không gian xanh với diện tích đất là 830,18ha với diện tích KGX bình quân là 77,16m2/người, trong đó có 178 KGX hiện hữu và 10 địa điểm là dự kiến phát triển, chiếm khoảng gần 10% tổng diện tích đất tự nhiên toàn thành phố và phục vụ cho người dân địa phương và du khách.
Những người đứng đầu thành phố kế tiếp nhau đều có chung một quan điểm về phát triển không gian xanh, năm 2009 theo MichaelRich – Thị trưởng Hội đồng Broxtowe: “Chất lượng không gian xanh rất quan trọng đối với nơi chúng tôi sống và làm việc. Nó giúp cho việc xác định những đặc điểm của thành phố chúng tôi và tạo sự phát triển kinh tế bởi sự hấp dẫn, thu hút lao động”.
Với trọng tâm chiến lược cho việc quản lý và phát triển không gian xanh của Anh từ cấp quốc gia là: “Không gian xanh được xác định tạo nên những nơi chốn tốt hơn, không gian sống sạch, an toàn và xanh”. Do vậy từ Hướng dẫn chính sách quy hoạch quốc gia đến quy hoạch cấp vùng và cấp tỉnh cũng đã xác định thiên nhiên phải là không gian xanh dễ tiếp cận của các thành phố và thị trấn. Để quản lý không gian xanh, chính quyền thành phố đã thực hiện nhiều biện pháp như:
– Gắn kết giữa Chiến lược của thành phố với Chiến lược và chính sách quốc gia về không gian xanh.
– Thống kê và phân loại không gian xanh để có những giải pháp quản lý thích hợp.
– Đánh giá tỷ lệ phân bố số lượng các không gian xanh.
– Đưa ra các chỉ dẫn đối với cộng đồng trong quản lý không gian xanh.
hành phố Philadenphia (Philly) bang Pennsylvnia- Hoa Kỳ
Thành phố Philadenphia (Philly) bang Pennsylvnia- Hoa Kỳ
Philadenphia là Thủ đô đầu tiên của Hợp chủng quốc Hoa kỳ, có vị trí ở bờ Đông và là trung điểm giữa thành phố NewYork và Washington DC, là nơi bàn thảo và thông qua Hiến pháp và Tuyên ngôn độc lập của Hợp chủng quốc Hoa kỳ. Phillycó diện tích đất đai không lớn chỉ 369,3km2, dân số 1,56 triệu người (số liệu thống kê 2014). Hiện tại theo phân tích từ ảnh viễn thám có độ phân giải cao cho thấy độ che phủ xanh (TreeCanopy) của Philly chiếm 20% tất cả mặt đất của thành phố (tương đương 16.884 acres) diện tích phủ xanh bình quân đầu người hiện tại là 47,36m2/người; thêm vào đó là 42.451 acres là diện tích có khả năng được che phủ xanh (tương đương 49% diện tích mặt đất toàn thành phố). Nhưng việc thiết lập độ che phủ xanh trên những khu vực không thấm nước sẽ có tác động lớn đến chất lượng nước và nhiệt độ vào mùa hè.
Việc phân tích độ che phủ xanh (TC) cho từng quận hiện tại và dự kiến được tính toán theo 3 chỉ số so sánh giữa diện tích TC với toàn bộ diện tích đất thành phố; toàn bộ diện tích đất được xác định sử dụng và toàn bộ diện tích đất dành cho TC.
Theo cách tính như trên chỉ số TC vùng quận so với toàn bộ diện tích đất được xác định chức năng sử dụng là: đối với khu công nghiệp, khu hạn chế phát triển là 6 – 9%; đối với khu ở là 16 – 42% và đối với khu giải trí là 58%.
Chỉ số TC đối với của từng khu vực trong thành phố được xác định như: WissashiickonPark và Pennypark có độ che phủ xanh đến hơn 80% diện tích; các khu vực NavyYard, Eastwick, Bridesburg có độ che phủ xanh đạt 70 – 76% diện tích. Tuy nhiên cũng có khu vực độ che phủ xanh rất thấp chỉ đạt 3% diện tích là khu ở của người Trung quốc ở phía Nam và phía Bắc của Philly.
Việc xác định tỷ lệ che phủ xanh của từng quận theo 3 chỉ số hoặc từng khu vực như để trên làm cơ sở cho công tác quy hoạch, kế hoạch quản lý và phát triển hệ thống cây xanh tạo nên độ che phủ xanh có tỷ lệ cao đã giúp xác định những đặc điểm riêng của thành phố, nâng cao chất lượng cuộc sống dân cư và tăng sức hấp dẫn, thu hút những người đến làm việc hoặc thăm viếng thành phố./.